در این مقاله به تشکیل نظام حقوقی کامن لا به‌صورت مختصر می‌پردازیم.

مقدمه:

نظام حقوقی کامن لا برای نخستین بار در سال ۱۰۶۶ با فتح انگلستان توسط نرمن‌ها و در دادگاه‌های شاهی انگلستان شکل گرفت، و رفته رفته در کشورهای تحت سلطه و نظاره بریتانیا و بقیه ی کشورها از جمله آمریکا به عنوان نظام حقوقی شناخته و به کار گرفته شد. این نظام حقوقی امروزه از منظر بسیاری از حقوقدانان برجسته بهترین و کامل ترین نظام حقوقی نسبت به بقیه نظام های حقوقی دنیا می باشد.

دادگاه ها قبل و بعد کامن لا:

شکل دادگاه‌ها قبل از کامن لا و نحوه دادرسی قبل از شکل گیری کامن لا به این صورت بود که حل دعاوی و شکایات مردم بدلیل سیطره ی حدود چهارصد ساله امپراتوری رم بر انگلستان ” در دادگاه‌های محلی و طبق عرف محلی و مطابق با اصول و قواعد فِئودالی حل و فصل می‌شد. برای مثال اگر اختلافی بین قبایل بوجود می‌آمد، با سازش سیاسی، حل و شناسایی مالکیت شخصی زمین از سوی اربابان، تعیین و مسئولیت و تعهد افراد نسبت به قبیله، تبدیل به مسئولیت و تعهد افراد نسبت به اربابان شد. این‌گونه شد که نظام قبیله‌ای به نظام فئودالی تبدیل و عملا اربابان همه کاره شدند. اما در سال ۱۰۶۶ زمانی که نرمن‌ها انگلستان را فتح کردند این کشور ۸ پادشاهی کوچک داشت که فئودال‌های مستقل را با هم مرتبط می‌ساخت، و در هریک از این مناطق مقررات فئودالی و قبیله‌ای خاص آن منطقه حاکم بود ؛ یعنی هر منطقه عرف های خاص خود را داشت و از آن تبعیت می‌کرد و نرمن‌ها اعلام کردند که کلیه اراضی و حقوق مرتبط با آن از جمله داداگاه‌های محلی به پادشاه تعلق دارد؛ این‌گونه شد که دادگاه‌ها به دادگاه‌های شاهی تبدیل شد. به زبان ساده یعنی وظیفه و اختیاراتِ اجرای قانون و قضاوت به شاه تعلق داشت که یا شخصا و یا از طریق مشاوران خود که اسم آن‌ها شورای سلطنت بود انجام می‌شد. در قرن ۱۲، شورای سلطنتی به نهادهای فرعی شاخه یافت که از جمله آن‌ها دادگاه‌های سلطنتی بودند که از طریق شاه، عدالت را از طریق مالکیت بر ممالک، جمع‌آوری مالیات و جمع‌آوری مجرمانِ خطرناک اجرا می‌کرد. قضات دادگاه‌های پادشاهی در ابتدای کار خود در دو فصل تابستان و بهار به‌طور مستمر به تمامیِ مناطق کشور مسافرت می‌کردند و بر اساس عرف محلی هر منطقه به دعاوی مطرح شده رسیدگی می‌کردند، همچنین تمامی قضات در فصل زمستان در کاخ دادگستری جمع می‌شدند و دربارۀ عرف‌های محلی و احکام صادره گفتگو می‌کردند. این گفتگو و بررسی‌ها موجب شد متوجه شوند که در برخی موارد مشابه، در رسیدگی‌ها عرف محلی را کنار گذاشتند و با توجه به مسائلی خاص دعوا را رسیدگی کردند. همین موضوع باعث شد که عرف و مقررات محلی کنار روند و مقرراتی واحد در سراسر کشور اعمال کنند و تمامی قضات مقید شوند که در موارد مشابه از احکام قبلیه صادره تبعیت کنند. اینجا دقیقا همان جایی‌ست که نظام حقوقی کامن لا آغاز به کار خود را شکل داد، بدلیل آنکه قضات در موارد مشابه احکام متعارض صادر نکنند، تصمیم گرفتند که آن‌ها در موارد مشابه از آرائ قبلی تبعیت کنند تا دچار تناقض در آراء نشوند و این‌گونه شد که رویه قضایی و کامن لا شکل گرفت.

کامن لا:

آغاز به رسیدگی دعاوی توسط دادگاه سلطنتی این‌گونه بود که هر دعوایی که مورد نظر پادشاه بود، مورد رسیدگی قرار می‌گرفت و شامل کلیه افراد کشور نبود. به‌طور ساده دادگاه‌های سلطنتی جزء حقوق مردم نبود و این امتیازی بود که شاه به افرادی که تمایل داشتند از دادگاه‌های شاهی استفاده کنند اعطا می‌شد. این‌گونه بود که هر شخص به وزیر دربار ارجاع می‌شد و با پرداخت هزینه دعوا یک فرم دعوا دریافت می‌کرد و این فرم متنی از پیش تعین شده داشت و معمولا به این صورت بود که به نام شاه، به خوانده دعوا دستور می‌داد تا خواسته خواهان برآورده شود وگرنه مورد محکومیت قرار می‌گیرد و به نوعی تهدید محسوب می‌شد. این فرم مشتمل بر ادله و مستندات خواهان بود و تنها برای همان موضوع و همان دعوای مطرحه اعتبار داشت. در ابتدا وزیر دربار، خود به تنهایی موضوع دعاوی را می‌شنید و متناسب با آن موضوع نسبت به صدور فرم اقدام می‌کرد. به مرور زمان برای هر دعوا فرمی خاص تهیه شد که فقط جاهای خالی آن‌را پر می‌کردند و وزیر دربار از شنیدن مورد به مورد اختلافات مبرا شد و تنها بر اساس درخواست داده شده توسط خواهان تشخیص می‌داد که درخواست مطابق با چه فرمی می‌باشد. هر فرم با یکدیگر از لحاظ : ۱_آیین دادرسی ۲_ادله اثبات دعوی ۳_ضمانت اجرا تفاوت داشت، یعنی هر موضوع دعوا با یکدیگر از لحاظ این سه موضوع متفاوت بود.

نتیجه گیری:

موفقیتِ خواهان در پرونده تا حد زیادی به فرم انتخابی توسط او بستگی داشت. بدلیل آنکه فرم در به نتیجه رسیدنِ اختلاف، بسیار مهم بود و اگر فرم اشتباه انتخاب می‌شد چه بسا دعوا با شکست مواجه می‌شد. این فرم ها اصولا بین ۶۰ تا ۸۰ فرم بود که پادشاه هم میل به ایجاد فرمی جدید نداشت و از سال ۱۸۵۲ تا اواسط قرن ۱۹ این نوع فرم‌ها به کار می‌رفتند. این فرم‌ها بدنه کامن لا را تشکیل دادند و در دراز مدت تاثیر بسزایی در حقوق کامن لا گذاشتند. مهم‌ترین تاثیرات: ۱_پرداخت هزینه دادرسی پیش شرط هر دعوا بود که باعث ایجاد درآمد می‌شد. ۲_اهمیت انتخاب فرم مناسب در چنین شرایطی اهمیت یافت و باعث ایجاد حرفه وکالت و استفاده از متخصصانِ آن حرفه در روند تکمیل هر دعوا موثر شد ۳_همچنین باعث ایجاد دادگاه‌های انصاف و ایجادِ عرفِ بین‌المللی در بازرگانی و بقیه موارد شد.

منابع: جزوه حقوق تطبیقی دکتر احمد فاطمی (دانشگاه آزاد اسلامشهر) / مقاله شکل گیری کامن لا جان هودسان (گوگل اسکولار)